Azärbaycan Respublikasının Tähsil Qanunu

Maddä 46. Tä`lim-tärbiyä prosesinin iştirakçıları

Tä`lim-tärbiyä prosesinin iştirakçıları sırasına daxildir:

* tärbiyä vä tähsil alanlar - uşaqlar, şagirdlär, täläbälär (bakalavrlar), kursantlar, müdavimlär, stackeçänlär, ordinatorlar, magistrlär (aspirantlar), doktorantlar;

* pedoqoci işçilär - dayälär, tärbiyäçilär, pedaqoji işlä mäşğul olan magistrlär, müällimlär, psixoloq-praktiklär, sosioloq-pedaqoqlar, ämäk tä`limi ustaları, metodistlär, mäktäbdänkänar müässisälärin pedaqoji işçiläri, elmi işçilär, mühändis texniki işçilär, tädris-kömäkçi hey`ät, kitabxana işçiläri, pedaqoji mätbuatın ämäkdaşları, tähsil orqanlarının işçiläri, tä`lim-tärbiyä müäsisälärinin başçıları;

* valideyn vä ya onları äväz edänlär, ailä tipli uşaq evlärinin valideyn-tärbiyäçiläri;

* tä`lim-täbiyä prosesindä iştirak edän müässisä, idarä, täşkilat, fond, assosiasiya, cämiyyät vä birliklärin nümayändäläri.

Maddä 47. Tärbiyä vä tähsil alanların hüquqları vä väzifäläri

1. Tärbiyä vä tähsil alanların hüquqları aşağıdakılardır: näzärdä tutulmuş qaydada tä`limin profil vä formasını, färdi proqram vä sinifdänkänar mäşğuliyyäti seçmäk; tä`lim-tärbiyä müässisälärinin tädris istehsalat, elmi mädäni-mäişät, idman, iaşä, sağlamlıq bazasından istifadä etmäk; informasiyadan särbäst istifadä etmäk; elmi fäaliyyätin bütün növ vä sahälärindä iştirak etmäk; peşäsi vä ixtisası üzrä tähsilini davam etdirmäk; tähsilin täşkili, idaräolunması vä täkmilläşdirilmäsindä iştirak etmäk; özfäaliyyät birliklärindä iştirak etmäk; sağlamlıq üçün tählükäsiz vä zärärsiz tä`lim vä iş şäraiti ilä tä`min olunmaq; äsas tähsil pilläsini başa vurmuş uşaqların därsdän sonra vä iş vaxtından älavä saatlarda ämäk fäaliyyäti ilä mäşğul olmaq; peşä vä ali ixtisas mäktäblärindä tähsil müväqqäti olaraq dayandırmaq; müässisänin sähiyyä vä sağlamlıq xidmätindän istifadä; istismar, fiziki vä psixi zorakılığın bütün növlärindän, hüquqa zidd, insan läyaqäti vä şäräfini alçaldan häräkätlärdän müdafiä olunmaq. Müäyyän olunmuş hallar istisna edilmäklä uşaqlar, şagirdlär, täläbälär, kursantlar, müdavimlär, stackeçänlär, ordinatorlar, aspirantlar vä doktorantların tähsil prosesi ilä bilavasitä bağlı olmayan işlärä vä tädbirlärä cälb olunması qadağandır.

2. Tärbiyä vä tähsil alanların väzifälärinä daxildir: biliyini daim artırmaq vä därinläşdirmäk, praktiki bacarığını, peşä-ixtisas hazırlığını täkmilläşdirmäk vä durmadan därinläşdirmäk; ümumi mädäni säviyyäsini yüksältmäk, tä`lim-tärbiyä müässisäsinin nizamnamäsinä vä daxili qaydalarına ämäl etmäk; tähsil qanunvericiliyinä, äxlaq vä etika normalarına, tä`lim-tärbiyä prosesi ilä bağlı birgäyaşayış qaydalarına riayät etmäk.

Maddä 48. Tärbiyä vä tähsil alanlar üçün älavä sosial-maddi tä`minat

Nazirlär, yerli dövlät orqanları, müässisälär, idarälär, täşkilatlar, assosiasiyalar, birliklär, cämiyyätlär, fondlar, ayrı-ayrı vätändaşlar, habelä xaricdä yaşayan vä fäaliyyät göstärän şäxslär, müässisä vä cämiyyätlär öz väsaitläri hesabına tärbiyä vä tähsil alanlara älavä olaraq sosial-maddi kömäklik göstärä bilärlär. İstehsalatdan ayrılmaqla tähsil alan şäxslär iş yerindän älavä mä`zuniyyät almaq hüququna, qısaldılmış iş vaxtı, hämçinin qanunvericiliklä müäyyän edilmiş başqa imtiyazlara malikdirlär. Ümumtähsil mäktäblärindä mäktäblilärä maddi yardım göstärilmäsi mäqsädilä icbari tähsil fondu yaradılır. Fond mäktäbin saxlanılması üçün särf olunan illik xärclärin bir faizdän az olmayaraq ayrılmış väsait, hämçinin müässisä, täşkilat, cämiyyät vä ayrı-ayrı vätändaşların väsaiti hesabına yaradılır. Ümumtähsil mäktäblärinin şagirdläri güzäştli qiymätlär äsasända ildä bir däst mäktäbli forması ilä tä`min olunur. Aztä`minatlı ailälärä forma vä därsliklär pulsuz verilir. Aztä`minatlı ailädän olan ibtidai sinif şagirdlärinä pulsuz isti nahar yemäyi müqabilindä pul ödänişi verilir. Känd yerlärindä mäktäbdän 3 kilometr artıq mäsafädä yaşayan şagirdlärin mäktäbä näqliyyatla pulsuz gätirilib aparılması tä`min edilir. İstehsalat tä`limi vä praktika zamanı şagird vä täläbälärä (o cümlädän tibb tähsili alan täläbälärä) gördükläri iş müqabilindä tam ämäk haqqı verilir, tählükäsiz vä sağlamlıq üçün zärärsiz iş şäraiti tä`min olunur. İndeksasiya aparılmaqla täläbä vä aspirantların täqaüdü 1993-cü ildän başlayaraq tädriclä qabaqcıl ölkälärin täläbä vä aspirantlarının täqaüdü säviyyäsinä çatdırılır. Älavä ayırmalar hesabına elmi araşdırmaların genişländirilmäsinä väsait ayrılır.

Maddä 49. Pedaqoji fäaliyyät, pedaqoji işçilärin hüquq vä väzifäläri

Pedaqoji fäaliyyätlä yüksäk mä`nävi keyfiyyätläri, müvafiq tähsili, zäruri hallarda praktiki peşä ixtisas hazırlığı olan, sağlamlığına görä pedaqoji işä yarayan şäxslär mäşğul ola bilärlär. Mähkämänin qärarına äsasän, yaxud hökumät täräfindän täsdiq olunmuş siyahıda göstärilän tibbi säbäblärä görä pedaqoji fäaliyyät göstärmäsi qadağan olunan şäxslär pedaqoji işdä çalışa bilmäzlär. Tähsil müässisäsinin pedaqoji hey`äti hämin müässisänin Nizamnamäsi äsasında komplektläşdirilir. Pedaqoji işçilärin attestasiyası keçirilir. Attestasiya näticäsindä işçinin tutduğu väzifäyä uyğun olub-olmaması, onun peşä ixtisas säviyyäsi vä praktiki hazırlıq däräcäsi müäyyänläşdirilir. Attestasiya komissiyasının qärarı qanunvericiliyä müvafiq olaraq pedaqoji işçinin tutduğu väzifädän çıxarılması üçün äsasdır.

Pedaqoji işçilär aşağıdakı hüquqlara malikdirlär: peşä şäräfi vä layaqätini müdafiä etmäk; normal iş şäraiti yaradılmasını täläb etmäk; tä`limin forması, metod vä vasitälärini seçmäkdä särbästlik, pedaqoji täşäbbüskarlıq göstärmäk; färdi pedaqoji fäaliyyätlä mäşğul olmaq; müässisänin Nizamnamäsinä uyğun olaraq tähsilin idarä olunmasında iştirak etmäk; rähbär väzifälärä seçmäk vä seçilmäk; ixtisasını artırmaq vä yenidän ixtisaslaşmaq; uzadılmış pullu mä`zuniyyätä çıxmaq; qanunvericilik yolu ilä müäyyän edilmiş güzäşt vä imtiyazlardan istifadä etmäk.

Qanunvericiliklä müäyyän edilmiş hallar istisna olunmaqla pedaqoji işçiläri işdän ayırmaq qadağandır.

Pedaqoji işçilärin väzifälärinä daxildir: dövlätin tähsil siyasätini yerinä yetirmäk; tärbiyä vä tähsil alanların tädris vä elmi araşdırma proqramlarını dövlät standartları säviyyäsindä mänimsämäläri üçün zäruri şärait yaratmaq; ämäyi vä şäxsi nümunäsi ilä milli zäminä vä ümumbäşäri särvätlärä vä bütün insanlıq üçün qiymätli olan mä`nävi däyärlärä - häqiqätä, ädalätä, sädaqätä, vätänpärvärliyä, humanizmä, rähmdilliyä, ämäksevärliyä, demokratikliyä, prinsipiallığa vä başqa keyfiyyätlärä hörmät vä mähäbbät aşılamaq, valideynä, ailäsinä, qadınlara, yaşılılara, uşaqlara, ätraf mühitä, bütövlükdä Azärbaycan täbiätinä, Azärbaycanın vä Azärbaycan xalqının tarixinä, milli-mädäni däyärlärinä därin hörmät hissi yaratmaq; tärbiyä vä tähsil alanları xalqlar, etnik, milli vä dini qruplar arasında qarşılıqlı anlaşma, sülh vä razılığa äsaslanan şüurlu häyata hazırlamaq; pedaqoji etikaya, äxlaqa riayät etmäk; uşağın, şagirdin, täläbänin läyaqätinä, şäräfinä hörmät bäslämäk, uşaqları vä gäncläri fiziki vä psixi zorakılığın bütün formalarından qorumaq, onları spirtli içkilär, narkotik maddalär işlätmäkdän vä digär zärärli värdişlärdän çäkindirmäk; müntäzäm olaraq peşä-ixtisas säviyyäsini, praktiki hazırlığını, pedaqoji ustalığını, ümumi mädäniyyätini yüksältmäk, älavä mäşğälälär vä sinifdänkänar tädbirlär keçirmäk.

Maddä 50. Pedaqoji işçilärin sosial müdafiäsi vä imtiyazları

Pedaqoji işçilärin sosial müdafiäsi vä imtiyazları aşağıdakı kimi müäyyän olunur vä buna dövlät tä`minatı verilir:

1. Tä`lim-tärbiyä müässisäsi işçisinin ämäk haqqı (väzifä maaşı) väzifä borcunun vä müqavilä ilä (konraktla) näzärdä tutulmuş işlärin icrasına görä verilir; tä`lim-tärbiyä müässisäläri işçilärinin minimum ämäk haqları vä väzifä maaşları Azärbaycan Respublikası üzrä orta ämäk haqqından yuxarı säviyyädä müäyyän olunur, onların ämäk haqqı indeksasiya aparılmaqla 1993-cü ildän başlayaraq tädriclä qabaqcıl ölkälärin tähsil işçilärinin ämäk haqqı säviyyäsinä çatdırılır; mäktäbäqädär tärbiyä, ibtidai, äsas orta ümumtähsil mäktäbläri, peşä mäktäbläri, peşä litseyläri, habelä buna müvafiq olan tähsil müässisälärindä fäaliyyät göstärän pedaqoji işçilärin ämäk haqlarındakı färq aradan qaldırılır; elmi däräcäsi vä elmi adı olan mütäxässis orta ümumtähsil mäktäblärindä, peşä mäktäbläri, litseylär, gimnaziyalar, kolleclär, texnikumlarda işlädikdä ali mäktäblärdä olduğu qädär ämäk haqqı alır. Tä`lim-tärbiyä müässisäläri onların ixtiyarında olan ämäk haqqı väsaiti daxilindä ştatlarda däyişiklik etmäklä tarif stavkalarını artırmaq hüququna malikdirlär; yuxarıda göstärilänlär näzärä alınmaqla tähsil müässisälärindä kateqoriya prinsipi äsasında ämäk haqqı sisteminä keçirilir. Müässisänin kateqoriyası dövlät attestasiyası zamanı tä`lim - tärbiyä işindä äldä olunmuş näticälärä görä müäyyän edilir.

2. Normal ämäk vä mäişät şäraiti, istirahät, tibb xidmäti, beş ildä bir däfädän az olmayaraq ixtisasının artırılması, zäruri hallarda yenidän ixtisaslaşdırılması tä`min olunur.

3. Sosial müdafiäyä vä peşä ixtisas fäaliyyätinä hüquqi tä`minat verilir.

4. Azärbaycan Respublikası qanunvericiliyindä näzärdä tutulmuş qaydada altı saatlıq iş günü, qısaldılmış iş häftäsi vä uzadılmış pullu mä`zuniyyät hüququna malikdirlär.

5. Ümumtähsil vä texniki-peşä müässisälärinin häftälik tarif stafkası 12 saat müäyyän olunur. Häftälik därs yükü bir qayda olaraq, 12 saatdan, yä`ni 1,5 stavkadan çox ola bilmäz. Qalan tähsil müässisäläri professor-müällim hey`ätinin ümumi därs yükü 450-500 saatdan çox ola bilmäz. Müstäsna hallarda 1,5 stavka häcmindä därs aparılmasına icazä verilir.

6. Birinci növbädä mänzil almaq, növbädänkänar xidmät göstärilmäk hüququna malikdirlär; yaradıcı pedaqoji işçilär här on illik fasiläsiz pedaqoji fäaliyyätdän sonra tähsil müässisäsinin nizamnamäsindä näzärdä tutulmuş qayda vä şärtlärä uyğun olaraq müddäti bir ilädäk uzadıla bilän vä haqqı ödänilän älavä yaradıcılıq mä`zuniyyäti götürä bilärlär.

8. Pedaqoji fäaliyyätin spesifik xüsusiyyätläri ilä bağlı olaraq, tähsil işçilärinin müäyyän kateqoriyalarına sähhätinä däyän zäräri ödämäk üçün ämäk haqlarının (väzifä maaşlarının) 15-25 faizindän az olmayaraq ödänc verilir.

9. Qanunvericilik äsasında struktur däyişiklikläri aparılarkän iş yerini itirdiyi üçün axırıncı ämäk haqqı mäbläğindä ödänc verilir.

10. Xästäliyä görä pedaqoji fäaliyyätdän mährum olduqda vä ya müväqqäti olaraq başqa işä keçmäyä mäcbur olduqda ämäk haqqı häcmindä birdäfälik müavinät verilir.

Maddä 51. Pedaqoji işçilärin häväsländirilmäsi

Tä`lim-tärbiyä sahäsindä uğurlarına görä pedaqoji işçilär dövlät mükafitları, fäxri adlar, orden vä medallar, döş nişanları, fäxri färmanlar, pul mükafatları vä s. ilä mä`nävi vä maddi cähätdän räğbätländirilirlär. Bu zaman tä`lim-tärbiyä sahäsindäki nailiyyätlärlä yanaşı ictimai rä`y dä näzärä alınır. Pedaqoji işçilärä verilän fäxri adlar vä onların mükafatlandırılması xüsusi äsasnamäyä müvafiq olaraq tänzim edilir.

Maddä 52. Valideynlärin hüquq vä väzifäläri

Valideynlärin (vä ya onları äväz edänlärin) hüquqları aşağıdakılardır: yetkinlik yaşına çatmamış uşaqlar üçün tä`lim-tärbiyä müässisäsi, hämçinin tärbiyäçi vä müällim seçmäk; tähsil müässisälärinin ictimai özünüidarä orqanlarına seçkilärdä iştirak etmäk (seçmäk vä seçilmäk); uşaqların tärbiyäsi vä tähsili ilä bağlı olaraq müxtälif orqanlara müraciät etmäk; müxtälif dövlät vä mähkämä orqanlarında öz uşaqlarının qanuni hüquqlarını müdafiä etmäk.

Valideynlär vä ya onları äväz edänlärin väzifälärinä daxildir: uşaqların fiziki vä psixi sağlamlıqlarının, fitri iste`dadları vä täbii imkanlarının inkişafı qayğısına qalmaq ; onların läyaqätinä hörmät etmäk; valideynä, ailäyä, soykökünä, Vätänä, doğma dilinä, xalqına, onun tarixinä, qardaş xalqların, başqa ölkälärin vä xalqların ümumbäşäri däyärlärinä hörmät vä mähäbbät hissi yaratmaq, ämäksevärlik, xeyirxahlıq vä märhämät hissi aşılamaq; mäktäbäqädär tärbiyä vä ümumtähsil müässisälärindä tärbiyä vä tähsil almalarına qayğı göstärmäk vä ya ailädä dövlät standartları säviyyäsindä tähsil almalarını tä`min etmäk; xalqın än`änälärinä, qanunlarına, insan hüquqlarına hörmät hissi tärbiyä etmäk.

Dövlät valideynlärä vä ya onları äväz edänlärä öz väzifälärini yerinä yetirmäkdä kömäk göstärir, onların hüquqlarını müdafiä edir.